- Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerinin Aklanması
Her geçen gün küreselleşen dünyada sınırların önemsiz hale gelmesi ve ulaşımın kolaylaşması ile birlikte ekonomik suçlar da sınır ötesi bir nitelik kazanmış ve özellikle finansal suçların tespitinin zorlaşması ile takibi zorlu bir hal almıştır. Bu suçların başında ise “kara para aklama” gelmektedir.
Kara para aklama, suçtan elde edilen gelirlerin yasal yollarla kazanılmış gibi gösterilmesi sürecidir. Ekonomik düzeni, finansal şeffaflığı ve toplumsal güveni tehdit eden kara para aklama suçu, sadece ulusal değil, aynı zamanda uluslararası hukuk sistemlerinin de mücadele etmeye çalıştığı bir problemdir. Ülkemizde de 2000’li yıllardan itibaren suçun işlenme sıklığında artış görülmüştür.
- Türk Ceza Kanunu’nda Kara Para Aklama Suçu (TCK m.282)
Kara para aklama suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun ikinci bölümünde yer alan adliyeye karşı işlenen suçlar kısmının 282. maddesinde “suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama” ismi ile düzenlenmiştir. Bu maddede, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçu tanımlanmakta ve suçun unsurları ile cezai yaptırımları belirtilmektedir. Ayrıca bu hükümde, failin fiilinin hangi koşullarda daha ağır cezalandırılacağı da açıkça ortaya konulmuştur. Maddenin kapsamı, suçun temel ve nitelikli halleriyle birlikte değerlendirilmelidir.
- Kara Para Aklama Suçunun Unsurları
Failin yaptığı eylemin işbu suçu oluşturabilmesi için birtakım unsurların bir araya gelmesi gerekmektedir. Bunları maddi ve manevi unsurlar olarak iki şekilde alabiliriz.
A. Suçun Maddi Unsurları
1- Önceden işlenen bir suç olmalıdır. (öncül suç): Bir suçun kara para aklama suçu olarak tanımlanması için, suça konu olan paranın başka bir suç ile ilişkili olması gerekmektedir. Doktrinde daha önce işlenen bu suç, öncül suç olarak tanımlanmaktadır. Öncül suça ilişkin şart ise, bu suçun alt sınırının en az 6 aylık bir hapis cezasını gerektirmesidir. Yani, asıl bir suçun (örneğin uyuşturucu ticareti, kaçakçılık, dolandırıcılık) işlenmiş olması ve bu suçtan elde edilmiş gelirlerin söz konusu olması gerekir. Aksi halde aklama suçundan bahsedilemez.
2- Üç serbest seçimli hareketten birisinin olması gerekmektedir: Kanun metni incelendiğinde görüleceği üzere, kanun koyucu tarafından suçun oluştuğu durumlar birbirinden bağımsız üç farklı serbest seçimli hareket ile birlikte vuku bulmaktadır. Fail, suç gelirini yurt dışına çıkarmalı, paranın meşru olmayan kaynağını gizlemeli ya da meşru bir yol ile elde edildiği konusunda inandırıcılığı artırmak amacıyla çeşitli işlemlere başvurmalıdır. Bu üç eylemden birisinin somut olayda gerçekleşmesi suçun maddi unsurlarının oluşması için yeterlidir.
B. Suçun Manevi Unsuru
Kara para aklama suçu, kasten işlenebilen bir suçtur. Fail bilerek ve isteyerek hareket ederek, malvarlığı değerinin suçtan kaynaklandığını bildiği bir paranın ekonomik hayata sokulması için birtakım adımlar izlemektedir. Aklanan yalnızca para değil, değerdir. Bunlar taşınmaz, taşınır veya sair ekonomik her türlü değer olabilmektedir.
- Kara Para Aklama Suçunun Cezası
A. Suçun Temel Hali (Kara Para Aklama Suçunun Cezası): TCK m.282 uyarınca düzenlenen kara para aklama suçunun cezası, üç yıldan yedi yıla kadar hapis ve yirmibin güne kadar adli para cezasıdır.
B. İştirak: Suça karışmamış olan ancak suç konusu malvarlığı değerini bilerek ve isteyerek, satın alan, kabul eden ya da bulunduran kişi suça iştirak etmemiş olsa dahi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.
C. Artırım Sebepleri:
- Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama eylemi kamu görevlisi tarafından yapıldığı takdirde, suçu işleyen kamu görevlisinin cezası temel cezadan yarı oranında artırım yapılarak uygulanır.
- Suçun bir örgüt dahilinde işlenmesi halinde ise verilecek temel ceza bir kat artırılacaktır.
D. Etkin Pişmanlık
Kanun koyucu tarafından bu suça dair etkin pişmanlık hükümleri aynı kanun maddesinde ele alınmıştır. Suçtan pişmanlık duyan kişi ve kişiler, suç konusu malvarlıklarının ele geçirilmesini sağlaması, bulunduğu yeri yetkili makamlara haber vermesi, kısaca suçun ortaya çıkmasını kolaylaştırması halinde bu kişiler hakkında cezaya hükmedilmeyecektir. Burada aranan şart ise kovuşturma geçilmemiş olmasıdır.
- Kara Para Aklama Yöntemleri
Kara para aklayıcıları, suç gelirlerini yasal yollardan elde edilmiş gibi gösterebilmek için çeşitli karmaşık yöntemlere başvurmaktadır. En yaygın kara para aklama yöntemlerinden bazıları şunlardır:
- Malvarlığının yurtdışına çıkarılması,
- Offshore Hesaplar ve Paravan Şirketler; vergi cenneti olarak adlandırılan yerlerde kurulan gerçek olmayan şirketler aracılığı ile paranın takibi zorlaştırılır.
- Gerçek olmayan fatura düzenlenmesi; bu yöntemde kişi, gerçekte var olan ancak fiilen iş yapmayan iş yerleri aracılığı ile sanki bir çok ticari faaliyet yürütüyormuş gibi fatura düzenle, vergisini öder ve paranın legal şekilde elde edildiği izlenimini uyandırmaya çalışır.
- Bahis ve kumarın aracı olarak kullanılması; Kişiler bu yöntem ile suç gelirinin, ülke dışında bulunan legal kumarhanelerden kazanıldığı izlenimini yaratmak amacı ile bu yerlerin sahipleri ile anlaşma yaparak paranın aklanmasını sağlamaya çalışmaktadırlar.
- Parçalama yöntemi; En sık kullanılan yöntemlerden birisi ise parçalama yöntemidir. Çoğu bankanın belirli bir tutarın üstündeki parayı ilgili birimlere (MASAK gibi) bildirme yükümlülüğü vardır. Bu yöntem ile suç geliri küçük parçalara ayrılarak farklı birçok kişi üzerinden banka hesaplarına transfer edilip, paranın takibi zorlaştırılmaktadır.
- Kara Para Aklamanın Aşamaları
Aklama süreci genellikle üç temel aşamada gerçekleşir:
a. Yerleştirme (Placement): Suç gelirinin ekonomik sisteme ilk kez sokulduğu aşamadır. Nakit para bankalara yatırılır veya değerli mallar (lüks arabalar, evler vb) satın alınır.
b. Ayrıştırma (Layering): Paranın kaynağı karmaşık işlemlerle gizlenir. Yukarıda saydığımız yöntemler kullanılarak takip zorlaştırılır. Örneğin Birden fazla ülkeye havale yapılır, paravan şirketler devreye girer vb.
c. Entegrasyon (Integration): Paranın yasal sisteme entegre edildiği ve artık meşru bir gelir gibi göründüğü aşamadır. Bu aşamada para illegal kaynağından koparılan para tekrardan mali sisteme aktarılır.
- Kara Para Aklama Suçunda MASAK’ın Rolü
Hazine ve Maliye Bakanlığı bünyesinde 1996 yılında kurulan mali suçları araştırma komisyonu, kara paranın aklanmasına yönelik düzenlediği raporlar ve yaptığı çalışmalar ile birlikte suçun açığa çıkmasına yardımcı olmaktadır. Soruşturma aşamasında ve dava sürecinde MASAK tarafından sunulan raporlar doğrultusunda savcılık ve hakimler dosyayı ilerletmektedirler. Bu doğrultuda MASAK raporları yargılamanın doğru şekilde neticelendirilmesi için büyük önem taşımaktadır.
- Uluslararası Hukukta Kara Para Aklama ile Mücadele
Kara para aklama ile mücadele, küresel düzeyde ele alınan bir konudur. Bu kapsamda uluslararası kuruluşlar kurulmuş ve suç ile toplu halde mücadele edilmesi gaye edilmiştir.
- FATF (Financial Action Task Force): 1989’da kurulan bu yapı, G-7 ülkeleri tarafından OECD bünyesinde toplanmış ve ülkelerin kara para aklamaya karşı alması gereken önlemleri belirleyen 40 temel tavsiye yayınlamıştır. Türkiye, FATF üyesidir ve 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ile yükümlülüklerini yerine getirmeyi taahhüt etmiştir.
- BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC): 1997 yılında Viyana’da kurulmuş olan ofis, suç gelirlerinin izlenmesi ve aklanmasının önlenmesi için uluslararası çalışmalar yapmaktadır.
- Avrupa Konseyi – GRECO: 1999 yılında avrupa konseyi olan 17 ülke aracılığı ile kurulmuştur. Yolsuzluk ve kara para aklama ile mücadeleye yönelik değerlendirme raporları hazırlamaktadır.
- Kara Para Aklama Suçunda Uzlaşma, Şikayet ve Zamanaşımı
Suç için belirlenen ceza miktarı gözetildiğinde suça dair olağan zaman aşımı on beş yıldır. Ceza hukukunda alternatif yöntemlerden birisi olarak düzenlenen uzlaşma prosedürü kapsamında bu suç yer almamaktadır. Suç, şikayete tabi olmadığı için zamanaşımı boyunca suça dair işlem yapılması mümkündür.
- Kara Para Aklama Suçunda Erteleme, HAGB, Para Cezası
Kara para aklama suçunda hapis cezası ile birlikte adli para cezasına hükmedilmektedir. Yalnızca adli para cezasına hükmedilmesi ya da hapis cezasının paraya çevrilmesi mümkün değildir. Yukarıda sayılan ceza miktarlarında kişinin cezası 2 yılın altında kalır ise hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına başvurulabilecek ayrıca kişinin diğer şartları taşıması halinde ise de ceza ertelenebilecektir. Ancak iki yılın üzerinde ceza alınması durumunda bu yollar kullanılmayacaktır.
- Kara Para Aklama Suçunda Görevli Mahkeme
Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerini aklama suçunda kovuşturma aşamasına geçilmesi ile birlikte yapılacak olan yargılama asliye ceza mahkemesi nezdinde görülecektir.
Bu yazımız da ilginizi çekebilir. (Yasadışı Bahis Oynama Cezası)
