İş hayatında çalışanlar ve işverenler için tazminat konusu oldukça önemlidir. İş Kanunu’nun 1475 sayılı 14. Maddesi, kıdem tazminatıyla ilgili detayları düzenler. Peki, kıdem tazminatı nedir, kimler alabilir ve nasıl hesaplanır? Bu yazıda, iş hukukunda tazminatla ilgili merak edilen soruları yanıtlayacağız.
Kıdem Tazminatını Kimler Alabilir?
Kıdem tazminatı, iş sözleşmesi belirli koşullarda sona eren çalışanlara ödenen bir haktır. İş Kanunu’na göre, şu durumlarda kıdem tazminatına hak kazanabilirsiniz:
• İş sözleşmenizin süreli ya da süresiz olması fark etmeksizin, işyerinde en az 1 yıl çalışmış olmanız gerekir.
• İş sözleşmesi, işçi ya da işveren tarafından değil, kanunda belirtilen süreler dolmadan sona ermemelidir.
• İşverenin aynı ya da farklı işyerlerinde geçirdiğiniz süreler bir bütün olarak değerlendirilir.
• Askerlik nedeniyle işten ayrılanlar kıdem tazminatına hak kazanamaz.
• Deneme süresi de kıdem süresine dahil edilir.
Ayrıca, işveren tarafından işten çıkarılanlar için bazı özel durumlar da vardır:
• Sağlık Sebepleri: Çalışanın sağlığı, işin devamını engelliyorsa.
• Zorlayıcı Sebepler: İşin yürütülmesini engelleyen doğal afetler veya benzeri durumlar.
• İşçinin Göçmen Alınması/Tutulması: İşçi, göçmen statüsünde işe alınmış veya tutulmuşsa.
• Süreli Fesih: İşveren, işçinin sözleşmesini süreli olarak feshetmişse.
İşçi tarafında ise şu sebeplerle işten ayrılmanız durumunda kıdem tazminatına hak kazanabilirsiniz:
• Sağlık Sebepleri: İşin, sağlığınızı olumsuz etkilemesi.
• Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri: İşverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranması.
• Zorlayıcı Sebepler: İşin devamını engelleyen zorlayıcı nedenler.
Hangi Durumlarda İş Sözleşmesi Feshedilirse Kıdem Tazminatı Alınır?
İş sözleşmesinin feshi, kıdem tazminatına hak kazanmada önemli bir kriterdir. İşçi, aşağıdaki durumlarda işten ayrılırsa kıdem tazminatı alabilir:
• İşçinin ölümü (kıdem tazminatı mirasçılara ödenir).
• Yaşlılık, malullük aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi.
Uyarı: İş sözleşmesinin işveren tarafından feshedilmesi durumunda, yalnızca “Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri” dışındaki sebeplerle işten çıkarılmanız halinde kıdem tazminatına hak kazanırsınız. Ancak, işçi tarafından fesih durumunda sadece “Süreli Fesih” dışındaki sebeplerle işten ayrılmanız halinde kıdem tazminatınızı alabilirsiniz.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatının hesaplanması, çalışanın hizmet süresi ve ücreti üzerinden yapılır. İş Kanunu’na göre:
• Her tam yıl çalışmanız için 30 günlük brüt ücret üzerinden kıdem tazminatı ödenir.
• Bir yılı aşan süreler için, aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
• Ancak 30 günlük süre, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesiyle artırılabilir.
• En yüksek kıdem tazminatı ödemesi, bir yıllık devlet memuru emekli ikramiyesini geçemez.
Kıdem Tazminatının Tavanı Nedir?
Kıdem tazminatının bir üst sınırı, yani tavanı vardır. Bu sınır, devlet memurlarına ödenen en yüksek emekli ikramiyesine göre belirlenir. Örneğin, 2020-2022 yıllarında geçerli olan 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kıdem tazminatının tavanı şu şekildedir.
Zamaşımı ve Faiz Uygulaması Hakkında Bilgi Alabilir miyim?
Kıdem tazminatında zamaşımı süresi 5 yıldır. Peki, bu ne anlama gelir? İş sözleşmenizin feshedildiği tarihten itibaren 5 yıl içinde kıdem tazminatı talebinde bulunmanız gerekir. Ayrıca:
• Ücret Alacakları: Hafta tatili ücreti, fazla çalışma ücreti, prim, ikramiye gibi ücretler.
• Kıdem Tazminatı: İş sözleşmesinin feshinden kaynaklanan tazminat.
• İhbar Tazminatı: İşçinin bildirim şartına uymaksızın feshinden kaynaklanan tazminat.
• Kötüniyet Tazminatı: İş sözleşmesinin kötü niyetle feshinden kaynaklanan tazminat.
• Eşit Davranmama İlkesi: İşçinin eşit davranma ilkesine aykırı şekilde feshinden kaynaklanan tazminat.
• Yıllık İzin Ücreti: Kullanılmayan yıllık izinlerin ücreti.
Faiz Oranları: Mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı üzerinden hesaplanır. Yasal faiz ise İş Kanunu’na göre belirlenir.
İş Kanunu’na Göre Ücret Alacaklarında Zamaşımı Kaç Yıl?
4857 sayılı İş Kanunu’na göre, ücret alacaklarında zamaşımı süresi ve uygulanacak faiz oranları şu şekildedir:
• 1 Yıl: Kısa vadeli alacaklar.
• 2 Yıl: Orta vadeli alacaklar.
• 3 Yıl: Daha uzun vadeli alacaklar.
• 5 Yıl: Standart zamaşımı süresi.
• 10 Yıl: Uzun vadeli alacaklar.
İşveren İçin Kıdem Tazminatında Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?
• İş sözleşmelerinde kıdem tazminatı hak kazanma koşullarını tamamen şeffaf, açıkça belirtmelilerdir.
• İşten çıkarma süreçleri içerisinde, işçinin kıdem tazminatına hak kazanıp kazanmayacağını değerlendirip, gerekirse bir hukuk uzmanına danışabilirsiniz.
• Kıdem tazminatı ödemelerini zamanında yapmazsanız, işçinin yasal yollara başvurabileceği gerçeğini unutmayın.
