Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır.
Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz. Hâkim vasi atanmasına gerek görmedikçe, kısıtlanan ergin çocuklar da ana ve babanın velâyeti altında kalırlar. Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velâyeti birlikte kullanırlar. Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velâyeti eşlerden birine verebilir. Velâyet, ana ve babadan birinin ölümü hâlinde sağ kalana, boşanmada ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir. Ana ve baba evli değilse velâyet anaya aittir. Ana küçük, kısıtlı veya ölmüş ya da velâyet kendisinden alınmışsa hâkim, çocuğun menfaatine göre, vasi atar veya velâyeti babaya verir.
A. Ana Babanın Velâyetten Doğan Hak ve Yükümlülükleri
- Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar.
- Çocuk, ana ve babasının sözünü dinlemekle yükümlüdür.
- Ana ve baba, olgunluğu ölçüsünde çocuğa hayatını düzenleme olanağı tanırlar, önemli konularda olabildiğince onun düşüncesini göz önünde tutarlar.
- Çocuk, ana ve babasının rızası dışında evi terk edemez ve yasal sebep olmaksızın onlardan alınamaz.
- Çocuğun adını ana ve babası koyar.
- Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar.
- Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve mesleki bir eğitim sağlarlar.
- Çocuğun dinî eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir. Ana ve babanın bu konudaki haklarını sınırlayacak her türlü sözleşme geçersizdir. Ergin olan kişi, dinini seçmekte özgürdür.
- Ana ve baba, velâyetleri çerçevesinde üçüncü kişilere karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler. İyiniyetli üçüncü kişiler, eşlerden her birinin diğerinin rızasıyla işlem yaptığını varsayabilirler.
- Çocuk, borçlarından ana ve babanın çocuk malları üzerindeki haklarına bakılmaksızın kendi malvarlığı ile sorumludur.
B. Velâyetin Kaldırılması
Çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerden sonuç alınamaz ya da bu önlemlerin yetersiz olacağı önceden anlaşılırsa, hâkim aşağıdaki hâllerde velâyetin kaldırılmasına karar verir:
- Ana ve babanın deneyimsizliği,
- Ana ve babanın hastalığı,
- Ana ve babanın başka bir yerde bulunması,
- Ana ve babanın velâyet görevini gereği gibi yerine getirememesi,
- Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi,
- Ana ve babanın çocuğa karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması.
Velâyetin kaldırılması hâlinde:
- Ana ve babanın çocuklarının bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder.
- Ana ve baba ile çocuğun ödeme gücü yoksa bu giderler Devletçe karşılanır.
- Velâyet ana ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi atanır.
Ayrıca:
- Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunur veya çocuk manen terk edilmiş hâlde kalırsa hâkim, çocuğu ana ve babadan alarak bir aile yanına veya bir kuruma yerleştirebilir.
- Çocuğun aile içinde kalması, ailenin huzurunu onlardan katlanmaları beklenemeyecek derecede bozuyorsa ve durumun gereklerine göre başka çare de kalmamışsa, ana ve baba veya çocuğun istemi üzerine hâkim aynı önlemleri alabilir.
Örnek Yargıtay Kararı:
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi E. 2023/4521 K. 2023/7890
T. 19.10.2023
- “Velâyet düzenlemesinde asıl olan çocuğun üstün yararıdır. Ana ve babadan hangisinin çocuğun bedensel ve zihinsel gelişimine daha uygun bir ortam sağladığı, kişisel ilgisi ve çocuğa gösterdiği özen dikkate alınır. Somut olayda, annenin çocuklara gerekli ilgiyi göstermediği, uzun süreli seyahatlerle çocukları gözetimsiz bıraktığı, eğitim ve bakım konusunda yetersiz kaldığı; babanın ise çocuklarla yakından ilgilendiği, eğitim ve bakım ihtiyaçlarını karşıladığı dosya kapsamıyla sabittir. Mahkemece verilen karar usul ve yasaya uygun olup, temyiz edenin itirazları yerinde görülmemiştir.
- Kararın onanmasına oy birliğiyle karar verilmiştir.”
